Dobry zły plastik - fakty i mity

PET (politereftalan etylenu)

Nie da się ukryć, że jest królem tworzyw sztucznych, pojawia się praktycznie wszędzie, chętnie wykorzystywany jest do produkcji opakowań na żywność oraz napoje. Jogurty, mleka, woda, soki, olej, owoce, gotowe dania – najczęściej ich opakowania wykonane są właśnie z plastiku PET. Jest on lekki, nie przepuszcza tlenu do środka, dlatego pozwala na dłużej zachowywać świeżość produktów. Tworzywo PET jest dopuszczone do kontaktu żywnością i posiada niezbędne atesty Unii Europejskiej oraz Agencji Żywności i Leków FDA, to jego bezpieczeństwo budzi wiele wątpliwości. Badania grupy naukowców z Uniwersytety Goethego we Frankfurcie wykazały na przykład, że plastik PET uwalnia ksenoestrogeny. To substancje, które mogą zaburzać gospodarkę hormonalną człowieka, w wyniku czego prowadzić do rozwoju cukrzycy, otyłości, a nawet nowotworów piersi lub prostaty. Butelki PET mogą też być potencjalnym źródłem rakotwórczego amonu, który może przedostawać się z tworzywa do napojów. Aby zminimalizować ryzyko dostawania się szkodliwych cząsteczek do wody czy potraw, opakowania PET nie powinny być podgrzewane ani wystawiane na działanie promieni słonecznych.

PVC (polichlorek winylu)

Jeszcze do niedawna, ten rodzaj tworzywa zaliczany był to najczęściej wykorzystywanych na świecie. Obecnie jednak stracił na popularności, głównie z tego powodu, że proces jego produkcji, a także utylizacji są szkodliwe dla zdrowia. PVC może bowiem wydzielać między innymi takie szkodliwe substancje jak bisfenol A (BPA), rtęć, ołów, kadm, natomiast w procesie spalania uwalnia też dioksyny, bardziej groźne dla człowieka niż cyjanek potasu. Z tego powodu PVC nie jest poddawane recyklingowi. Toksyczność PVC doprowadziła do niemal całkowitego ograniczenia stosowania go w przemyśle spożywczym. Obecnie najczęściej PVC wykorzystywane jest w przemyśle budowlanym do produkcji okien, rur, kabli, izolacji, ale też do produkcji akcesoriów medycznych lub opakowań na detergenty. Warto być czujnym, ponieważ PVC może jeszcze znaleźć się w niektórych zabawkach dziecięcych!

Plastik dobry i zły – czy istnieje taki podział?

Okazuje się, że nie każdy plastik, z jakim mamy do czynienia w różnych sferach życia jest zły. Co więcej, nie każdy plastik powinien zniknąć z powierzchni ziemi. Zacznijmy jednak od początku. Plastik rzeczywiście jest surowcem, który obecnie wpływa najmocniej, obok emisji dwutlenku węgla, na negatywne zmiany zachodzące na Ziemi. Jest go za dużo, pozbywamy się go zbyt szybko i nie ma skutecznej kultury recyklingowej, która pozwalałaby na rozważne gospodarowanie plastikiem. Nie ulega jednak wątpliwości, że plastik jako tworzywo ma wiele zalet i w niektórych gałęziach przemysłu jest wręcz niezastąpiony. To, co wyróżnia plastik od innych, bardziej ekologicznych materiałów to:

• możliwość formowania w dowolne kształty,

• nieduży koszt wytworzenia,

• duża odporność chemiczna i wytrzymałość mechaniczna przy jednoczesnej niedużej gęstości i niewielkim ciężarze,

• możliwość łatwego barwienia.

Wymienione cechy plastiku pozwalają na przykład na korzystanie z niego w celu przechowywania czy przedłużania trwałości produktów spożywczych. Plastik umożliwia zapewnienie sterylności w szpitalach, sklepach, zabezpiecza lekarstwa przed działaniem promieni słonecznych, pozwala zachować świeżość żywności. Niestety, te same cechy plastiku, które wpływają na jego użyteczność i niezagapioną rolę w różnych dziedzinach, odpowiadają za nadużywanie go w innych, które tego nie wymagają. Wykorzystujemy plastik wszędzie, gdzie tylko się da, szybko się go pozbywamy, tym samym powodując namnażanie odpadów. Warto też dodać, że plastik, czyli syntetyczne tworzywo sztuczne wytwarzane jest z paliw kopalnych, a jego głównym składnikiem są syntetyczne polimery – czyli substancje, wyróżniające się bardzo dużą masą cząsteczkową, powstające w wyniku skomplikowanych chemicznych reakcji. Tworzywa sztuczne możemy podzielić kilkoma sposobami na przykład ze względu na:

• właściwości fizykochemiczne,

• strukturę chemiczną,

• potencjał recyklingowy,

• możliwość wykorzystania do celów użytkowych,

• szkodliwości dla środowiska i ludzkiego zdrowia.

Wyróżniamy siedem podstawowych rodzajów plastiku, które różnią się od siebie między innymi pod względem trwałości, możliwości wykorzystania czy szkodliwości.

HDPE (polietylen wysokiej gęstości)

Ten rodzaj tworzywa zaliczany jest do jednego z najbezpieczniejszych. Stosuje się go głównie do produkcji zabawek, butelek na mleko, folii spożywczej, czy pojemników na żywność. Produkuje się z niego też akcesoria medyczne, pojemniki na środki chemiczne i odpady, narty, a także rury. Od plastiku PET różni się tym, że jest grubszy i mocniejszy. Tworzywo HDPE nadaje się do recyklingu, a ze względu na lepszą jakość, chętniej wykorzystywana jest w przemyśle wtórnym.

LDPE (polietylen niskiej gęstości)

LDPE jest kolejnym tworzywem z grupy polietylenów. Charakteryzuje się prostą strukturą oraz cienką i elastyczną formą. Tworzywo to jest tanie i łatwe w obróbce, a do tego stosunkowo bezpieczne. Najczęściej ten rodzaj tworzywa wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym i medycznym. Produkuje się z niego torby, worki, opakowania foliowe, butelki do wyciskania, pokrywki do pojemników czy opakowania foliowe. Przedmioty z LDPE mogą być wykorzystywane wielokrotnie, nadają się również do recyklingu.

PP (polipropylen)

Obok HDPE tworzywo PP uznawane jest za najbezpieczniejsze dla człowieka. Polipropylen wyróżnia się od innych tworzyw odpornością na wysokie temperatury oraz sztywnością. Najczęściej jest więc wykorzystywany w branży gastronomicznej. Produkuje się z niego opakowania na żywność oraz napoje gorące, korki do butelek, pojemniki na soczewki kontaktowe, a także środki higieniczne takie jak podpaski czy pampersy. Polipropylen znajduje się też w rurach, kamizelkach termicznych czy częściach samochodowych. PP nadaje się do ponownego wykorzystania oraz do recyklingu.

PET a recykling

W większość przypadków, opakowania z plastiku PET nadają się do recyklingu, przerabia się je wtedy na regranulat, z którego można produkować następne przedmioty takie jak tekstylia, poliestrowe ubrania czy jednorazowe butelki. Nie należy jednak przerabiać tego tworzywa w nieskończoność, ponieważ każdorazowo traci ono na jakości. Plastik PET jest bardzo szkodliwy dla środowiska, jego recykling jest wciąż jeszcze na zbyt niskim poziomie, co powoduje zaleganie tysięcy ton plastiku, który, aby ulec rozkładowi, potrzebuje setek lat. Zalegający plastik niszczy przyrodę i zagraża życiu i zdrowiu żywych organizmów, w tym także człowiekowi.

PS (polistyren)

Polistyren to tworzywo sztuczne wykorzystywane do produkcji elementów sprzętu AGD, sztucznej biżuterii, kloszów do lamp, a także styropianu. Wykorzystywany przede wszystkim w branży budowlanej, ale też w gastronomii, gdzie produkuje się z niego termiczne opakowania na żywność i napoje. Niestety to nie jest dobre rozwiązanie, ponieważ tworzywo PS jest toksyczne i nie powinno mieć kontaktu z żywnością, w szczególności z ciepłymi oraz kwaśnymi substancjami. Polistyren uwalnia chemikalia takie jak styren, który może zaburzać pracę układu nerwowego, a także odkładać się w tkance tłuszczowej. Może też być przyczyną depresji. Polistyren jest też bardzo szkodliwy dla środowiska, z powodu tendencji do rozpadania się na małe kuleczki, które z łatwością rozprzestrzeniają się i trafiają do mórz, oceanów i rzek, gdzie są zjadane przez zwierzęta morskie, a później też przez ludzi.

OTHER (pozostałe plastiki), oznaczane też literą O

Do tej grupy tworzyw sztucznych, zalicza się wszystkie, niesklasyfikowane gdzie indziej tworzywa. Mogą więc znaleźć się tutaj niebezpieczne plastiki zawierające bisfenol A, jak również bezpieczny Tritan wolny od BPA. Produkty wykonane z tworzywa oznaczonego literą O nie są recyklingowane, ponieważ nie ma możliwości realnej oceny, z jakim rodzajem plastiku mamy do czynienia. Wobec tego zużyte trafiają najczęściej na wysypisku śmieci lub w spalarniach.

Plastik – korzystaj rozsądnie

Jak widzimy, istnieje wiele różnych rodzajów plastiku, z których produkowane są niemal wszystkie przedmioty użytku domowego, akcesoria, z których korzystamy na co dzień. Co więcej, tworzywa sztuczne różnią się między sobą trwałością, ale też bezpieczeństwem i potencjalną toksycznością. Skoro świat zalany jest plastikiem i zagraża on całemu ekosystemowi, czy powinniśmy zaprzestać jego całkowitego używania? Nie, nie o to chodzi. Kluczem do poprawy kondycji naszej planety i jej przyszłości jest nasz rozsądek. Mądre gospodarowanie odpadami, uczciwe stosowanie plastiku przez producentów, unikanie szkodliwych tworzyw i wybieranie tych, które są bezpieczne i nie zagrażają człowiekowi – to kluczowe kwestie, które mogą przynieść realne efekty. Nie musimy całkowicie rezygnować z plastiku, możemy jednak mądrze wybierać. Co zatem możesz zrobić, żeby pomóc planecie?

• Zamiast kupować wodę w butelkach plastikowych, zainwestuj w stację filtracji i korzystaj z wody wodociągowej o optymalnych dla zdrowia parametrach;

• Kupuj produkty sypkie w opakowaniach zbiorczych;

• Nie korzystaj z reklamówek foliowych – na zakupy zabieraj swoją wielorazową torbę;

• Kupując kawę czy posiłki na wynos, korzystaj z własnego pojemnika kubka, unikaj w szczególności opakowań styropianowych;

• Segreguj odpady, dzięki temu plastik, z którego korzystasz, trafi do recyklingu.

ABS

Akrylonitrytyl butadien i styren to jedno z najpowszechniejszych tworzyw sztucznych. Proces jego pozyskiwania polega na polimeryzacji emulsyjnej syntetycznym terpolimerem. Tworzywo jest bardzo twarde i odporne na uderzenia i zarysowania. Jest też bezpieczne dla człowieka i odporne na działanie kwasów oraz tłuszczów. ABS wykazuje też bardzo dobre właściwości termoizolacyjne, przy czym sam nie odkształca się pod wpływem zmiany temperatury, nie wchłania też wilgoci z powietrza. Niestety ABS nie jest odporny na działanie promieni UV. Tworzywo ABS powszechnie stosowane jest do produkcji obudów sprzętu RTV i AGD, a także urządzeń elektronicznych, elementów motoryzacyjnych, a także rur, produktów codziennego użytku, a nawet zabawek.

PA

Tworzywo PA jest bardzo trwałe, nie zmienia kształtu pod wpływem działania wysokich temperatur, jest odporne na działanie benzyny oraz rozpuszczalników, a jednocześnie mocno chłonie wilgoć, co sprawia, że nie można go stosować do produkcji elementów, które będą miały bezpośredni kontakt z wilgocią. PA, czyli poliamid wykorzystywany jest w różnych sektorach przemysłu i jest on jednym z podstawowych tworzyw konstrukcyjnych. Wykonuje się z niego takie elementy jak:

• śruby i nakrętki,

• koła zębate,

• łożyska,

• pompy,

• kształtowniki,

• wsporniki,

• prowadnice,

• obudowy i uchwyty elektronarzędzi,

• wentylatory,

• dmuchawy,

• kratki wentylacyjne,

• akcesoria meblowe,

• sprzęgła,

• krzywki,

• wały napędzające,

• rozdzielacze,

• nowoczesny sprzęt sportowy.