Hormony, antybiotyki, leki przeciwzapalne. Medykamenty w wodzie to już norma!

Wpływ leków hormonalnych na populację ryb w Tamizie

Już w 2001 roku Brytyjscy naukowcy opublikowali wyniki badań nad stężeniem estrogenu w Tamizie. Wykazały one, że nawet śladowe ilości żeńskiego hormonu mogą mieć wpływ na oznaki zmiany płci u samców ryb zasiedlających rzekę. W 2004 roku natomiast brytyjska Agencja Środowiska upubliczniła wyniki kolejnych badań, z których dowiadujemy się między innymi, że u przebadanych 1,5 tys. ryb z 50 ujęć rzecznych, aż jedna trzecia samców zmienia płeć z powodu zanieczyszczenia ścieków hormonami. To ewidentny dowód na to, że problem medykamentów w wodzie ma bezpośredni wpływ na środowisko oraz skład wody.

Skąd biorą się w farmaceutyki w wodach gruntowych i nie tylko?

Farmaceutyki w wodzie nie sprowadzają się jedynie do obecności leków antykoncepcyjnych. Problem jest dużo bardziej złożony i dotyczy wielu innych leków, które masowo stosujemy. Zjawisko występowania leków w wodzie nie jest obecne jedynie w Wielkiej Brytanii, lecz na całym świecie, w tym także w Polsce. I co najważniejsze, sami jesteśmy za to odpowiedzialni. Substancje medyczne, które na co dzień przyjmujemy, wydalamy wraz z moczem i fekaliami, które trafiają do kanalizacji. Nierzadko również do toalety trafiają przeterminowane lub niewykorzystane leki. Tego typu ścieki z gospodarstw domowych szpitali, a także odpady przemysłowe dostają się masowo do wody, która dociera do oczyszczalni. Niestety te nie są technologicznie przystosowane, ani też nie są do tego prawnie zobowiązane, żeby usuwać medykamenty z wody. Ścieki z medykamentami oczyszczane są z zastosowaniem konwencjonalnych technologii. Skutkuje to tym, że woda jest tylko w pewnym stopniu oczyszczana z farmaceutyków, co ostatecznie zależy od rodzaju leku oraz jego stężenia w ściekach, a także technologii, jaką dysponuje dana stacja oczyszczająca.

Istnieje jeszcze inne źródło, poza ściekami, którym medykamenty przedostają się do środowiska naturalnego, w tym wody. Chodzi tutaj o śmietniki. Bardzo często przeterminowane lub niezużyte leki wyrzucamy bezpośrednio do zwykłego kosza na śmieci. Stamtąd leki trafiają na wysypiska, gdzie z łatwością mogą przeniknąć do gruntu, a dalej do wód podziemnych. Farmaceutyki przedostają się do środowiska naturalnego także za pośrednictwem zwierząt. Często hodowcy zwierząt dodają do pasz różne leki weterynaryjne, które z kolei do wód przedostają się przez odchody zwierząt tworzące obornik. Z kolei w stawach hodowlanych dla ryb, często medykamenty są podawane bezpośrednio do wody.

Niepokojące wyniki badań wód podziemnych i gruntowych w Polsce

Przedostawanie się medykamentów do wód gruntowych oraz zbiorników wodnych, które często stanowią źródło wodny pitnej, to realne zagrożenie dla naszego życia i zdrowia, ale też dla kondycji całego ekosystemu. W 2017 roku w Przeglądzie Geologicznym Anna Kuczyńska opisała wyniki badań pilotażowych, dotyczących zawartości substancji czynnych farmaceutyków w wodach podziemnych. Próbki wody pochodziły z krajowej sieci monitoringu wód podziemnych. Badanie wykazało obecność substancji farmaceutycznych w aż 59 punktach monitoringowych. Stanowiło to 63% wszystkich przebadanych punktów. Próbki przebadanej wody zawierały 21 z 31 substancji poddanych badaniu. Wprawdzie ich stężenie było nieduże, jednak badanie potwierdziło obawy na temat przenikania farmaceutyków do wód podziemnych. Wśród substancji, które najczęściej wykrywano, był lek antyepileptyczny – karbamazepina, antybiotyk – sulfametoksazol, a także antybiotyk weterynaryjny – enrofloksacyna.

Monitoring wód powierzchniowych, prowadzony w Polsce w latach 2016-2017 również wykazał obecność farmaceutykach w tychże wodach. Przede wszystkim był to hormon antynyloestradiol, beta-estradiol, oraz estron i diklofenak. Próbki, które pochodziły z 15 rzecznych punktów pomiarowych, zawierały również popularne antybiotyki takie jak azytromycyna, klarytomycyna, erytromycyna. Badanie pokazało, że w skali całego kraju największe stężenie miał diklofenak – który jest głównym składnikiem popularnych maści i kremów przeciwbólowych i przeciwzapalnych.

Kolejny monitoring wód przeprowadzony został w latach 2018-2019. Jego wyniki wykazały, że do listy obecnych w wodzie substancji farmaceutycznych dołączyły inne, popularne antybiotyki takie jak cyprofloksayna oraz amoksycylina. Wyniki badań skomentowała Joanna Kopczyńska, ówczesna wiceprezes ds. zarządzania środowiskiem wodny w Wodach Polskich. Stwierdziła ona, że obecność farmaceutyków w takich stężeniach, jakie wykazały badania, nie stanowi zagrożenia dla życia i zdrowia człowieka.

Antybiotykoodporne bakterie zagrożeniem dla naszego życia i zdrowia

Nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, że nie mamy do czynienia z globalnym problemem, który w perspektywie kilkudziesięciu lat może zagrozić zdrowiu naszej populacji. Skąd tak dalekosiężne i drastyczne przypuszczenia? Przede wszystkim warto wziąć pod uwagę wpływ antybiotyków na środowisko naturalne i żywe orgiazm. Farmaceutyki, w tym właśnie antybiotyki, które przedostają się do środowiska, mają styczność między innymi z bakteriami, które są przyczyną różnego rodzaju infekcji u człowieka. Antybiotyki stosowane w medycynie do walki z bakteriami, często ratują życie pacjentów. W sytuacji, kiedy antybiotyki dostające się do środowiska naturalnego będą miały styczność z bakteriami, te zaczną wytwarzać mechanizmy obronne, pozwalające przetrwać mimo działania antybiotyku. W wyniku tego bakterie uodpornią się na antybiotyki, a my jako społeczeństwo staniemy się bezbronni wobec wielu groźnych chorób.

Ten czarny scenariusz niestety jest realny, jeżeli w dalszym ciągu będziemy wykazywać taką niefrasobliwość w stosowaniu leków w tym również antybiotyków, a także, jeżeli nie zostaną wdrożone odpowiednie systemy oczyszczania wód podziemnych oraz zbiorników wodnych z obecnych w wodzie substancji farmaceutycznych. Aby podkreślić wagę sytuacji, warto przytoczyć dane unijnej Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, które wskazują, że rocznie w wyniku zakażeń wywołanych przez antybiotykoodporne bakterie umiera 33 tysiące pacjentów.

Nowoczesne metody uzdatniania wody

Problem medykamentów w wodzie badany jest już od wielu lat, podjęte zostały też nowotarskie prace badawcze, nad stworzeniem technologii uzdatniania wody, która pozwoli pozbyć się farmaceutyków ze ścieków. Projekt ten realizuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Celem projektu jest stworzenie technologii, która będzie neutralizowała farmaceutyki w wodzie za pomocą ozonowania. Dodatkowo technologia ma zapobiegać powstawaniu substancji kancerogennych. Jeżeli ta innowacyjna technologia okaże się skuteczna, otrzymamy realną szansę i nadzieję, na skuteczne uzdatnianie wody, zakładające pozbycie się substancji farmaceutycznych oraz innych niebezpiecznych dla zdrowia i środowiska naturalnego substancji.

Sprawdź stacje oczyszczania wody